KİTAP TANITIMLARIM 96.

“İNSAN NEDİR?” (What is Man?)- Mark Twain, Dedalus Y., 12. Baskı, 2020.

“İnsanın tek dürtüsü, kendi onayını güvenceye almaktır.”

“Tom Sawyer”, “Huckleberry Finn” gibi macera kitaplarından tanıdığımız Amerikalı yazar Mark Twain, bu kitabında ise felsefeye el atıyor. Felsefenin en önemli sorusu nedir diye sorsak her filozof aynı cevabı vermez. Descartes “Şüphe götürmeyecek kesin bilgi nedir?”, Spinoza “Mutluluk nedir ve nasıl daha iyi yaşarız?”, Albert Camus “Hayat yaşamaya değer mi?” diye sorar. Yönetmen Bergman ise en önemli felsefi meselenin iki insan arasındaki iletişim olduğunu söyler.

Bu kitap iki insan arasındaki bir diyalog şeklinde yazılmış. Yani, Platon’un kitapları tarzında, Sokratik bir diyalog. Yaşlı adam ve genç adam arasında geçer tartışma ve birkaç güne yayılır. Yazar, bu karakterlerin isimlerini belirtmez. Sanırım, yaşlı-genç ifadesini tecrübe ve birikimi vurgulamak için kullanır. Sokrates’in Atina’da dolaşıp önüne gelenlere yaptığı gibi, yaşlı adam kendi fikirlerini genç adama sorular sorup onu kendi düşüncelerini düşünmeye yönlendirmektedir.

Tartışılan konunun temeli insandır. İnsanın ne olduğuyla ilgilidir. Genç adam yaşlı adamın birçok fikrine keskin tepkiler verir. “Olmaz böyle düşünce!”, “Bu nasıl berbat bir doktrin!”, “Böyle bir şey kabul edilemez!” gibi. Ancak, akabinde yaşlı adamın art arda sorularıyla bu keskin düşünceleri yumuşar. Yaşlı adamın örneklendirmeleri, görüşlerini temellendirerek detaylarıyla açıklamasının ardından ise kendi düşüncelerinden şüphe duymaya başlar. Yaşlı adam, determinist ve teisttir. Dolayısıyla, insanın özgür iradesini kabul etmez, onu bir makine gibi görür. Her şeyin temelinde ana neden ve hareket ettirici olarak aşkın bir tanrı olduğunu savunur. Yeri gelir insanın hayvandan daha aşağı olduğunu söyler. İnsanın iyi davranışlarının kendini onaylaması ihtiyacından doğduğunu savunur vs.

Twain, bize güzel bir felsefi diyalog hazırlamış. Katılmadığımız, bize çok yanlış gelen önermeler üzerine dahi detaylı düşünmek gerektiğinin, peşin yargılı olmamak gerektiğinin, bir konu üzerine tüm farklı düşünceleri gözden geçirmek gerektiğinin, eleştirel düşüncenin altını çizmiş.  Bir çırpıda okunabilecek, eleştirel düşünme ve muhakemeyi kullanmanın güzel bir örneği ve doğamız, ne olduğumuz konusunda bizi düşündüren bu kitabı tüm kitap okuyucularına tavsiye ediyorum.

 

SEÇTİĞİM ALINTI:

“Genç Adam: İnsanla diğer hayvanların ahlaken aynı seviyeye konmasına izin veremem.

Yaşlı Adam: İnsanı o seviyeye çıkarmayacaktım ki.

Genç Adam: Bu kadarı çok fazla! Böyle şeylerle şaka yapılmasının doğru olduğunu düşünmüyorum.

Yaşlı Adam: Şaka yapmıyorum. Hiç abartmadan, yalnızca basit bir gerçeği söylüyorum. İnsanın doğruyla yanlışı ayırabilmesi gerçeği, diğer varlıklara karşı olan düşünsel üstünlüğünün ispatı. Fakat yanlış yapabiliyor olması gerçeği de yapamayan herhangi bir varlık karşısındaki ahlaki yetersizliğinin kanıtı. Bu görüşün çökertilemeyeceğine inanıyorum.”

 

TEŞEKKÜR: Kitabı bana hediye eden değerli arkadaşım Derya'ya teşekkür ederim.