KİTAP TANITIMLARIM 200.

“BATIL İNANÇLAR, HAYALETLER ve VAMPİR” – Kolektif, Laputa Y., 117 s., 1. Baskı, 2023.

 

Yayınevinin “Araştırma-İnceleme” dizisinden yayımlanan kitapta 6 farklı yazardan 7 adet yazı bulunuyor. Kitabın ön kapağına bu yazarların dördünün ismi yazılmış. Yazılar, kitabın isminde geçen 3 kategoriye ayrılmış durumda. İçerik şöyle:

 

Batıl İnançlar:

      1.      “Bazı Yaygın Antik Batıl İnançlar” (Some Popular Superstitions of the Ancients) – James George Frazer

      2.      “Yaygın Batıl İnançlar” (Popular Superstitions) – Walter James Hoffman

      3.      “Batıl İnançlar” (Superstitions) – Joseph Addison

 

Hayaletler:

      1.      “İlkel Hayalet ve Bağlantıları” (The Primitive Ghost and his Relations) - James George Frazer

      2.      “Kurgudaki Hayalet” (The Only Real Ghost in Fiction) – Richard Dowling

 

Vampir:

      1.      “Vampirizm” (Letter II. Vampyrism) – Herbert Mayo

      2.      “Vampir” (Vampire) – Henry Steel Olcott)

 

Batıl inançlarla ilgili bölümde, İskoç antropolog ve folklorist Frazer (1854-1941), makalesinde antik çağdaki batıl inançlardan bahsediyor. Farklı coğrafyalara değinilse de ağırlıklı olarak Antik Yunan ve Roma’daki batıl inançlar ele alınmış. Özellikle Pisagor ve pisagorcular inceleniyor. Zaten dini bir yönleri, bir nevi inanç sistemleri de vardı pisagorcuların. Bazı örnekler: depremlerin nedeni yeraltındaki ölülerin kavgasıdır, yıldızlar parmakla işaret edilirse meleklerin gözleri oyulur, sudaki yansımana bakarsan su canavarları gölgeni çalar, birinin ayak izine bıçak saplayarak onu sakatlayabilirsin, yolculuğa çıkarken eşikte sendelersen uğursuzluktur… Buna benzer nice batıl inançla birlikte fırtına, ateş, hayvanlar ve savaşla ilgili olanlardan, ayrıca kurt adam inancından bahsediliyor. ABD’li etnolog Hoffman’ın (1846-1899)  makalesi de aynı konuyu işlemekle birlikte yazıldığı dönemdeki güncel batıl inançlara da değiniyor ve dünya genelinde daha geniş bir coğrafyaya projeksiyon tutuyor. Paskalya gelenekleri, vebaya karşı yapılan semboller, kapılara çakılan at nalları, yılanlara ilişkin inanışlar, deli taşları, muskalar, tavşan arka ayağı gibi şans getirdiğine inanılan nesneler, Afrika’nın bazı bölgelerine özgü batıl inançlar ve daha fazlası makalede. İngiliz denemeci, şair, oyun yazarı ve politikacı Addison’dan (1672-1719) yalnızca iki sayfalık bir anekdot ile bu bölüm sonlanıyor. Addison, bir aile yemeğinde arkadaşının karısı ve çocuğunun bazı batıl inançları ve sofrada yaşadığı gerilimi aktarıyor. Düşen bıçağın, önceden görülmüş bir rüyanın, çatal ve bıçağın tabakta üst üste bırakılmasının, dökülen tuzun aileye düşündürdüklerini ve yazarın bir an önce oradan ayrılma kararı vermesini okuyoruz.

“Hayaletler” bölümünde yine Frazer, makalesinde Antik dünyada hayaletlerle ilgili inanışlardan ve uygulamalardan bahsediyor. Ölülerin ruhlarının mezardan serbest kalmaması için yapılan eylemler (mezarların üzerine ağır taşlar koymak, cesetleri bağlamak, mezarın etrafına yüksek çitler kurmak vs.), cesedi taşıma ve gömme gelenekleri, hayaletlerin yolu bulmaması için yapılan şaşırtmacalar (kül dökmek, yola küçük bir ev inşa etmek vs.), ölünün ruhuna huzur vermek için yapılan eylemler (cesedi en sevdiği kıyafetleri giydirip gömmek, mezarlara yiyecekler bırakmak vs.), hayaletlerle karşılaşıldığında yapılması gerekenler (ateş ya da su ile kovma, ritüeller vs.) ve daha fazlası anlatılıyor. Bu bölümdeki diğer yazı ise, İrlandalı yazar Dowling’e (1846-1898) ait bir deneme. Yazar, genel anlamda batıl inançlar ve hayaletlerden, kendi bazı küçük anekdotlarına da değinerek bahsettikten sonra Le Fanu’nun “Yeşil Çay” adlı hayalet öyküsünü irdeliyor. Le Fanu’nun bu hikâyesinin neden “iğrenç olmayan korku öyküleri içinde en korkuncu” olduğunu anlatıyor. Edebiyat inceleme mahiyetine bürünen yazının son kısımları insanların hayalet inançları üzerine genel yorumlarla sonlanıyor.

Son bölüm vampirlerle ilgili. İngiliz tıpçı Mayo (1796-1852) tarafından yazılmış bir mektup okuyoruz, hatta bu ikinci bir mektup. Ama ne önceki mektubu okuyoruz ne de mektubun kime yazıldığı anlaşılıyor. Mektup diyorum ama 19 sayfa uzunluğunda, bir nevi makale. Vampir nedir, nasıl saldırır, o dönem etrafta bu konuyla ilgili neler yaşandığı iddia ediliyor, bazı hikâyeler, yaşanmış bu olayların irdelenmesi ve tıbbi raporlarla karşılaştırılması… Bunlardan yola çıkarak yazar, vampirizmi rasyonel olarak açıklamaya, bunun batıl inanç olduğunu ortaya koymaya girişiyor. Örneğin, bazen insanların ölmemiş olmasına rağmen (ölüm transı) öldü sanılarak gömülmeleri gibi olayların vampir inancına olan etkilerinden bahsediyor. Her şeyi doğaüstü olmayan bir şekilde açıklayan yazar, en ilginç yorumu en sonda yapıyor. İnsanlara musallat olanın vampir sanılan kişinin bedeni (cesedi) değil, ruhu (hayalet) olduğunu savunuyor. Bir batıl inancı başka bir batıl inançla açıklamak gibi ilginç bir durum oluşuyor yani, elbette vampir ve/veya hayaletlere inanmıyorsanız. Son makalede ise ABD’li subay, gazeteci, avukat, mason, Teosofi derneği kurucusu, Budist (her şey var adamda) Olcott (1832-1907), yine benzer şekilde vampir inancı ve dünyada yaşanan bazı vakalarla (özellikle kendisinin de o sıralar yaşadığı Hindistan’da) ilgili araştırma, derleme ve yorumlarını bize sunuyor. Yaşananlara yine tıbbi bir açıklama getiriyor, insanların yanlışlıkla diri diri gömülmesi gibi.

Böylece kitap sona eriyor. Yine inceleme tarzında olduğu için kişisel olarak çok yorum alanım bulunmuyor. Belki kısa bir Önsöz olabilirdi diye düşündüm. Dünyada herhangi bir zaman veya coğrafyada insanların gösterdiği bazı batıl inançlar, doğaüstü korkunç fenomenlerle ilgili konuları merak edenler için örnekler oluşturabilecek kısa yazılar. Hepsi ayrı ayrı dev konular olduğu için bu konular hakkında tam çerçeve, eksiksiz bilgi edinmek değil de destek yazılar okumak isterseniz kitabı edinebilirsiniz. Ayrıca, yazıldıkları yıllara bakarak ilgili konulara öncülük yaptıklarını söyleyebiliriz. İnsanın hayal gücünün sınırlarını keşfetmekten bıkmayanlara…