KİTAP TANITIMLARIM 189.

“SATYRICON” – Petronius, Dost Y., 147 s., 1. Baskı, 2003.

 

İçine şiir parçacıkları serpiştirilmiş düzyazı biçiminde satirik bir Latin Edebiyatı proto-romanı. Hatta Latin Edebiyatı’ndaki en görkemli, buna karşın en tartışmalı esermiş. M.S. 1. Yüzyılda yazıldığı düşünülüyor. Günümüze eserin tümü ulaşmadığı için başlangıcı ve sonu belli değil. Yazarı tartışılsa da Petronius, Antik Roma imparatoru Neron’un saray eğlencelerini tertip eden, hazcı bir kişilik olarak tanıtılıyor. Eser, F. Gül Özaktürk tarafından Latince aslından çevrilmiş ve kendisinin yazdığı bir Önsöz ile başlıyor kitap. Burada kitabın yazarı ve eser hakkında dilbilimsel, tarihi ve edebi bilgiler veriliyor. Daha sonra eser başlıyor. Herhangi bölüm/başlık olmayan metin, yan taraflarında numaralandırılmış paragraflarla ilerliyor ve 141 paragraftan oluşuyor.

Yazarın zevk düşkünü karakteri, romana yansımış durumda. Zira eğlenceli, ciddi ve komik unsurları bir arada içeren mizahi, erotik ve alegorik bir yapıda. Sanat ve edebiyat tartışılan sohbetlerden avam muhabbetlere kadar çeşitli diyaloglar var. Bolca da yemek, şarap ve seks (fetişist, sadomazoşist kısımlar da barındıran) içeriyor. Ayrıca serserilik, hırsızlık, kaçakçılık, carpe diem… Ek olarak, erken Roma İmparatorluğu döneminin ortam havasını solutuyor, alt sınıfların nasıl yaşadığını gösteriyor. Eser, ana karakter Encolpius tarafından birinci ağızdan anlatılıyor. Encolpius, iyi eğitimli ve seçkin bir karakter olmasına karşın, partnerleriyle birlikte serseri bir hayat yaşıyor. Bu kişiler; 16 yaşındaki erkek köle ve Encolpius’un cinsel partneri Giton ile Giton’da gözü olan ve Encolpius’un yakın arkadaşı olan Ascyltos. Romandaki erkek karakterler (Agamemnon hariç), cinsel ilişkilerinde karşı cinsten daha çok kendi cinslerini yeğliyorlar, ancak kadın karakterler heteroseksüel. Eserde geçen diğer karakterler; zengin ve kaba Trimalchio ve karısı Fortunata; yaşlı, yoksul ve hazcı şair Eumolpus ve berber uşağı Corax; Encolpius’un düşmanı Lichas; Giton’a âşık bir kadın olan Tryphaena ile Encolpius’tan etkilenen zengin bir kadın olan Kirke ve yine Encolpius’a âşık olan hizmetkârı Chrysis; retorik öğretmeni Agamemnon; Priapos Tapınağı rahibesi Oenethea ile ona tapan Quartilla ve yaşlı büyücü kadın Proselenos.

 

DİKKAT! SPOILER BAŞLANGICI!

İlk 26 paragrafta Encolpius, Giton ve Asclytos’un tanışmaları, sevişmeleri, kavgaları, kaçak ve serseri hayatlarına tanıklık ediyoruz. Pedofilik tartışmalar yapılabilir, ancak 16 yaş o dönemde reşit sayılıyor muydu bilmiyorum. Artı, karşılıklı isteyerek yapılıyor cinsel eylemler. Bu konu üzerinde fazla yazınca kitabın önemli bir kısmı erotik sahneler içeriyor gibi oldu ama aslında öyle değil; ara ara ve detaylandırılmadan… 26.-78. paragraflarda ilk kısımlardan birkaç gün sonraya gidiyoruz. Encolpius ve arkadaşları, Trimalchio'nun malikânesinde bir akşam yemeğine davet edilir. Hamam ve salonlardaki ön hazırlıklardan sonra, misafirler (çoğunlukla azat edilmiş kişiler), ev sahiplerinin de onlara katıldığı yemek odasına girerler. Bu zengin sofrada çeşit çeşit yemekler yenir, şaraplar içilir, sohbetler edilir. Hava durumu, zor zamanlar, halk oyunları, çocuklarının eğitimi hakkında sıradan konuşmalarda çağın okuma yazma bilmeyen ve gösterişli zenginlerin bayağılığını ve kendini beğenmişliğini algılıyoruz. Bu kısımlarda, korku fanı okuyucu için iki ilgi çekici olay da anlatılıyor: gözler önünde mezarlıkta ay ışığı altında dönüşen bir kurt adam (62. paragraf) ve bebek çalıp yerine hasır oyuncak koyan cadılar (63. paragraf). Bir yandan yeme-içme devam eder; 3 canlı domuz getirilir, konukların seçtiği kesilip pişirilerek yemek olarak gelir, domuzu temizlemeyi unutan aşçı neredeyse idam edilecektir. Efendi-köle ilişkileri barizdir. Ortamdan yorulan ve tiksinti duyan Encolpius ve arkadaşları kaçarlar.

79.-98. paragraflarda Ascyltos Giton'u baştan çıkarır, Encolpius onları basar, kavga çıkar, onlar birlikte kalır, Encolpius ayrılır. Eski bir şair olan Eumolpus ile tanışır. Eumolpus, öğretmeni olarak çalışırken Bergama'da bir erkek çocukla ilişki sürdürdüğünde, gencin kendi yüksek libidosuyla onu nasıl yıprattığını anlatır. Eumolpus, sanatın gerilemesinden ve çağın ressam ve yazarlarının eski ustalar karşısında aşağılık durumundan söz ettikten sonra bu konuyla ilgili bazı dizelerle Truva'nın ele geçirilmesinin bir resmini çizer. Encolpius, Eumolpus'u akşam yemeğine davet eder. Eve döndüğünde Encolpius, onu sevgilisi olarak geri alması için yalvaran Giton ile karşılaşır. Encolpius sonunda onu affeder. Encolpius, Giton'un kimliğini açıklamamaya karar verir, ancak o ve şair çocuk için rekabete girer. Bu, bir kavgaya yol açar vs. 99.-124. paragraflarda, Encolpius ve arkadaşları, Corax ile birlikte bir gemiye binerler Encolpius, geminin kaptanının kendisinin eski bir düşmanı olan Lichas olduğunu keşfeder. Ayrıca gemide, Tryphaena var. Gergin bir ortam oluşur. Eumolpus, iyi duyguları sürdürmek için Efes'in dul bir kadınının hikâyesini anlatıyor: İlk başta kocasının mezarında kendini açlıktan öldürmeyi planlamış kadın, ancak çarmıha gerilmiş cesetleri koruyan bir asker tarafından baştan çıkarılmış ve bunlardan biri çalındığında, yerine kocasının cesedini teklif etmiş. Bu da ilginç bir hikâyeydi. Sonra, gemi bir fırtınada harap olur, Lichas boğulur ama diğerleri kurtularak kıyıya çıkarlar. Yoldaşlar, Crotona mahallesinde olduklarını ve sakinlerinin kötü şöhretli miras avcıları olduğunu öğrenirler. Eumolpus bundan yararlanmayı teklif eder ve kendisinin çocuksuz, hasta bir varlıklı adam ve diğerlerinin de kölesi gibi görünmesi konusunda anlaşmaya varılır. Miras avcıları Crotona'ya vardıklarında misafirperver olduklarını kanıtlarlar.

125.-141. paragraflardan oluşan son kısımda ise,  yoldaşlar görünüşe göre bir süredir Crotona'da bulunuyorlar. Chrysis adında bir hizmetçi, Encolpius ile flört eder ve ondan seks isteyen güzel efendisi Kirke'yi ona getirir. Ancak girişimleri iktidarsızlık nedeniyle engellenir. Kirke ve Encolpius mektuplaşır. Kirke ile bir daha karşılaştığında, yanında büyülü bir tedavi girişiminde bulunan Proselenos adında yaşlı bir büyücü kadın getirir. Chrysis onları kırbaçlarken, Encolpius ve Kirke yine seks denerler ama başarısız olurlar. Encolpius, rahatsız edici organı kesmeye ayartılır, ancak iyileşmesi için tapınağında Priapus'a dua eder. Proselenos ve rahibe Oenothea gelir. Aynı zamanda bir büyücü olan Oenothea, Encolpius'un istediği tedaviyi sağlayabileceğini iddia eder ve yemek pişirmeye başlar. Kadınlar geçici olarak yokken Encolpius, tapınağın kutsal kazlarının saldırısına uğrar ve onlardan birini öldürür. Oenothea dehşete düşer, ancak Encolpius onu bir para teklifiyle yatıştırır. Oenothea, kazın göğsünü yırtarak açar ve karaciğerini Encolpius'un geleceğini önceden haber vermek için kullanır. Bunu başaran rahibe bir "deri yapay penis" (scorteum fascinum) ortaya çıkarır ve kadınlar ona Encolpius'u anal penetrasyona hazırlamak için kullandıkları çeşitli tahriş edici maddeler uygularlar. Encolpius, Oenothea ve yardımcılarından kaçar. Sonraki bölümlerde Chrysis, Encolpius'a âşık olur vs. Ayrıca Eumolpus ‘un vasiyeti, onun öldüğüne inanan miras avcılarına okunur ve ancak onun vücudunu yerlerse miras alabileceklerini öğrenirler. Son pasajda, yamyamlığın tarihsel örnekleri verilmektedir.

SPOILER SONU!

 

Hepsi günümüze ulaşmadığı için, başı ve sonu eksik kalan bir roman Satyricon. Encolpius’un arenada savaşmak üzere, cinayetten mahkûm edilmiş bir kaçak olduğuna dair söylemler var. Eser, Roma halkını oluşturan insanların dili hakkında da bilgi kaynağı oluyor; günlük Latincenin bir kanıtı haline gelen açıklamalar, konuşmalar ve hikâyeler sunuyor. Bize bilinmeyen Roma proletaryasına dair iç görü kazandıran bayağılıklar ve saçmalıklarla dolu resmi olmayan masa sohbetleri sunuluyor. Ayrıca, roman biçeminin erken örneklerinden birini oluşturarak edebiyata büyük bir katkı sağlıyor. Flaubert, James Joyce, T. S. Eliot, Oscar Wilde ve tabii ki Marquis de Sade gibi isimler ondan etkilenmiş. Ayrıca eser 1969 yılında iki farklı filme uyarlandı: “Fellini Satyricon” (Federico Fellini) ve “Satyricon” (Gian Luici Polidoro). Kitaptan farklılıklar barındırsa da özellikle Fellini’nin filmini tavsiye ederim. Oyun ve balelere dahi uyarlanan Satyricon, ayrıca benim gibi Black Metal fanlarının oldukça iyi bildiği bir kelime. \m/