KİTAP TANITIMLARIM 107.

“TEKİNSİZLİĞİN PSİKOLOJİSİ ÜZERİNE” (On the Psychology of the Uncanny)- Ernest Jentsch + “TEKİNSİZLİK ÜZERİNE” (The Uncanny)- Sigmund Freud, Laputa Y., 76 s., 1. Baskı, 2019.

 

“Tekinsizlik, edebiyatta, öykülerde ve hayal ürünü eserlerde tasvir edildiği gibi, aslında ayrı bir tartışmayı da hak ediyor.”


Korku edebiyatıyla haşır neşir olanların karşısına çok çıkmıştır Freud’un bu makalesi. Nihayet dilimizde. Üstelik Freud’un atıfta bulunduğu ve etkilendiği öncül bir makale ile birlikte. İlk makale Alman psikiyatr Ernst Jentsch tarafından, 1906 yılında yayımlanmış. Kitapta 18 sayfa uzunluğunda yer alıyor. Freud’un makalesi ise geri kalan sayfaları oluşturuyor.

Yazarların çok kısa biyografileri haricinde herhangi bir önsöz yok kitapta. Aslında biraz bahsedilse iyi olurdu. İlk makalede Jentsch, tekinsizlik hissinin psikolojik olarak oluşumundan, mekanizmalarından bahsediyor. Tarihsel süreçte eski insanlardan günümüze, o hisse projeksiyon tutuyor. Üzerinde durduğu iki dışsal formül var: hareketsiz-cansız varlıkların canlı gibi hareket etmesi ve tam tersi olarak da canlı varlıkların hareketsiz kalması. Örneğin ormanda bir ağaca yaslandınız ya da bir kayaya. Hareket etmeye başladı gibi... Çocukların ve yetişkinlerin tekinsizlik hissiyle baş etme durumlarını anlatıyor sonra. Edebiyattan da bir örnek öykü veriyor ki benim için de başyapıttır: E.T.A. Hoffmann’ın “Kumadam” öyküsü.

Freud ise konuyu daha derinlemesine açıyor. Öncelikle Almanca’daki “tekinsiz” kelimesinin karşılığı olan “unheimlich” sözcüğünü inceliyor. “Heimlich” in zıttı olarak ele alıyor. Birçok farklı anlamı var aslında sözcüğün. Daha sonra tekinsizlik hissi yaratan kişi, nesne, durum ve olayları irdeliyor. Jentsch’in makalesine atıfta bulunarak oyuncak bebeklerin gerçek sanılmasından bahsediyor ve oradan yine “Kumadam” öyküsünü işliyor. Üstelik uzunca işliyor. Öyküyü detaylı anlatıyor, karakterleri analiz ediyor. Tekinsiz kurgunun en yetkin örneği olarak gösteriyor Hoffmann’ı. Diğer yazılarına da biraz değiniyor. Yine edebiyattan, mitolojiden bazı yazılara ve kitaplara değiniyor. Konuyla ilgili hipotezler ortaya atıp bunları kanıtlama yoluna gidiyor. Psikanalitik olarak tekinsizlik inceleniyor yani.

Evet, kurgu bir kitap olmadığı için üzerine uzun yorum yapmıyorum. Korku, gerilim edebiyatı ve bu duyguları yaratan durumları merak edenler, psikoloji ve psikanalizle ilgilenenler için ilgilerini çekecek, temel nitelikte 2 makale…

Yorumlar

Yorum Gönder

SİZİN İÇİN ÖNERİLEN DİĞER İNCELEMELER

Resim
  KİTAP TANITIMLARIM 81. “KÖPEK KALBİ” (Собачье сердце) – Mihail Bulgakov, İş Bankası Y., 132 s., 10. Basım, 2019. “U-u-u-u-u-u-hu-hu-huhu-uu! Ah. Bana bakın, ölüyorum! Son duamı uğulduyor tipi kemeraltında, ben de onunla birlikte uluyorum. Bittim artık, bittim. Halk Ekonomisi Merkez Sovyeti çalışanları için yeterli beslenme yemekhanesinin önünde, kafasına kirli bir külah geçirmiş alçak bir aşçı kaynar su döktü üstüme ve sol böğrümü haşladı. Adi herif, bir de proleter olacak! Tanrım, çok acıyor! Kemiklerime kadar eritti kaynar su. Şimdi uluyorum, uluyorum, uluyorum ama ne faydası var ki ulumanın? Ne yaptım ki ben ona? Ne? Halk Ekonomisi Sovyeti’ni yiyip bitirecek değilim ya çöplüğünü eşelemeyle? Açgözlü pislik. Suratına bir bakın denk gelirseniz: Tam bir yağ tulumu! Bakır suratlı hırsız. Ah, insanlar, insanlar! Külahlı bana kaynar su ikram ettiğinde öğlendi. Şimdi hava karardı, Preçistenka itfaiye bölüğünden soğan kokusu geldiğine göre saat öğleden sonra dört civarı olmalı. İ
Devamı
Resim
  KİTAP TANITIMLARIM 43.   “GECE TABLOLARI” (Nachtstücke) – E.T.A. HOFFMANN, Can Y., 346 s., 1. Basım, 2012.   “ Oy tahta bebecik! Dön, güzel tahta bebecik!” İçinde yaşadığım çevreden uzaklaşmak, okumaya başladığım ilk zamanlarda öncelikli amaçlarımdan birisiydi. O yüzden hep, olmadığım yer ve zaman daha çok ilgimi çekerdi. Özellikle; gelişmiş teknolojinin olmadığı, etrafı ekranlar ve diğer elektronik eşyaların sarmadığı, tamamen kaba ve güvensizlik içinde devinen kaotik, kalabalık modern dünyanın gürültülü ve ışıltılı metropolleri yerine doğanın içinde konuşlandırılmış, ulaşımın at arabalarıyla yapıldığı ve az insanın yaşadığı büyük şatoların-konakların yer aldığı o birkaç asır öncesinin Avrupası beni hep etkilemiştir. Olabildiğince saygılı, kibar iletişim şekline hep hayran oldum ama yaşadığım çağ ve yerde çok nadiren yakalayabildim bunu. Hepimiz sanki birbirimizden daha kaba, daha duygusuz, daha kötü, daha bencil, daha çıkarcı olmak için yarışıyor gibiyiz. Bu nedenlerle 18
Devamı
Resim
  KİTAP TANITIMLARIM 1.        “TÜNEL” (El tünel) – Ernesto Sabato, Ayrıntı Y., 152 s., 2. Basım, 2016. Kitap; mizantrop, nihilisttik egzistansiyalist (Sartre ve Camus etkisi belli burada) olarak tanımlayabileceğimiz bir ressamın, kendisini anladığını düşündüğü bir kadının peşinden gidip, kadının da ona ilgi göstermesi sayesinde bir ilişkiye başlayarak, adamın aşırı kıskançlığı ve takıntıları yüzünden (üstelik kadın hiçbir şey yapmamasına ve hayatında kör kocası, birkaç kuzeni ve kafası dolduğunda tek başına huzur bulduğu deniz kenarı bir kulübesinden başka bir şey olmamasına rağmen) en sonunda kadını öldürmesini, birinci ağızdan anlatıyor. Bu tek cümleyle tüm kitabı iyi özetlemiş olduğumu düşünüyorum. Paranoyak olduğunu anlıyoruz tabi adamın. Aşk olarak isimlendirdiği şey kendi takıntısından başka bir şey değil. 150 sayfayı 39 bölüme bölmüş olan yazarın dili de rahat ve akıcı. Tek akşamda bitirdim kitabı. Öncelikle, yazarın iyi bir edebiyatçı olduğunu söyleyemem ama iyi bir felsef
Devamı
Resim
KİTAP TANITIMLARIM 199. “VOODOOLAR ARASINDA”   - Mary Alicia Owen ve Lefcadio Hearn, Laputa Y., 78 s., 1. Baskı, 2022.   Yayınevinin, “Araştırma-İnceleme” dizisi kapsamında yayımlanan kitap, iki yazardan ikişer makale/bildiri ve Hearn’den 3 kısa öykü/anekdot içeriyor. On dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru tarihleniyor yazılar. Kitabın topiği, Haiti’nin resmi dinlerinden biri de olan, Batı Afrika kökenli ruhçu-animist bir dini sistem ve dünya görüşü olan Voodoo. Büyüler, ritüeller içeren bu akımın, dönemindeki ABD’de bazı bölgelerdeki etkinliği ve yansımalarını irdeliyor yazılar. İçerik şöyle: Mary A. Owen’dan; “Voodoolar Arasında” (Among the Voodoos) ve “Voodooculuk” (Voodooism), Lefcadio Hearn’den ; “New Orleans Batıl İnançları” (New Orleans Superstitions), “Son Voodoo” (Last of the Voudoos) ve 3 öykü (Siyah Aşk Tanrısı, Beyazlar İçinde, Şeytanın Yakutu). Afrika’dan Amerika kıtasına gelmiş/köle olarak getirilmiş insanların bölgeye taşımış olduğu Voodoo ve bu inancı
Devamı
Resim
    KİTAP TANITIMLARIM 48-61.   LOVECRAFT KİTAPLARI.   REN KİTAP (6 KİTAP – 2200 s., 2019):                                                              1.       “DELİLİK DAĞLARINDA” – 349 s.                                        2.       “CTHULHU’NUN ÇAĞRISI” – 360 s.                                                            3.       “UYKU DUVARININ ARDINDA” – 374 s.                                                             4.       “MEZARLIKTAKİ DEHŞET” – 405 s.                                                        5.       “ZAMANIN DIŞINDAN GELEN GÖLGE” – 397 s.                                                            6.       “DENİZLER KURUYANA KADAR” – 416 s.     İTHAKİ YAYINLARI:                                                 1.       “CTHULHU’NUN ÇAĞRISI” – 151 s., 1. Baskı, 2018.     2.       “H.P. LOVECRAFT’TAN ÜÇ ÖYKÜ” – 303 s., 1. Baskı, 2001.                  3.       “KARANLIKTA FISILDAYAN” – 96 s. (Tek Öykü), 1. Baskı, 2017.       4.       “DELİLİĞİN DAĞLARIN
Devamı
Resim
  KİTAP TANITIMLARIM 110.   “MAYHEM 1986 – 1993”- Sub Y., 224 s., 1. Baskı, 2020.   Norveçli sansasyonel Black Metal grubu MAYHEM'in ilk dönemlerinde yaşanan olaylara, içeriden ışık tutan bu arşivlik kitaba yaptığım tanıtımı  BURADAN okuyabilirsiniz. Tanıtımımı yayınlayan Cenk Ansen ve Extreminal oluşumuna teşekkür ederim.
Devamı
Resim
  KİTAP TANITIMLARIM 17.   “EDEBİYATTA DOĞAÜSTÜ KORKU” (Supernatural Horror in Literature) – H.P. Lovecraft, Laputa Y., 93 s., 1. Baskı, 2018. Soyağacım burada aslında! Lovecraft’tan gotik-korku edebiyatı kronolojisi ve yorumlaması! Üstat, 90 sayfada bize bu türü ve bu türde üretenleri ne kadar yakından ve detaylı takip ettiğini gösteriyor. Üstelik karşılaştırmalı ve eleştirel bir bakış açısıyla… Kitap, Nibelungen, Beowulf, Edda ve Sagalar gibi bu türe ilham veren ilk, kadim örnekler üzerinden başlıyor ve tarihin izinde, yazıldığı günlere kadar geliyor. “Erken Gotik Dönem” adlı bölümde “Faust” ve “Otranto Şatosu” öne çıkıyor. “Gotik Öykünün Zirvesi” adlı bölüm ise “The Monk” ile başlıyor. Bu kitap dışında da “Melmoth” ve “Udolpho”dan bahsediliyor. “Gotik Kurgu Sonrası Dönem”de ise; büyük eser “Frankenstein” ve çok sevdiğim R.L. Stevenson ön planda. Daha sonra “Kıtadaki Hayalet Edebiyatı” adlı bölümden itibaren coğrafi inceleme başlıyor ve o dönemin Avrupa’sında, E.T.A. Hoffman
Devamı
Resim
  KİTAP TANITIMLARIM 42. “ERGENLİK YA DA MERHABA HÜZÜN” – Talat Parman, Bağlam Y., 142 s., 1. Basım, 2000. “Benim ilk aşkım olmadı; ben ikinciyle başladım…”   Hatırlıyorum… Heyecanı, tutkuyu, öfkeyi, arzuyu, dinmeyen dürtüleri, ilk cinsel ilişkiyi, aşkı ve acıyı. Aşkta yalnızca iki kişi olmayı, üçüncülerin olmadığı bir dünya ütopyası düşlediğimi hatırlıyorum. Oysa tüm ilişkilerim en az 3 kişilik oldu. Kiminde ben oldum o üçüncü, kiminde de birinci ya da ikinci… Ergenliğimi hatırlıyorum. Bedendeki değişimleri, bitmek bilmeyen enerjiyi, isyanı, bunalımı ve intihar düşüncelerini… Bunların birçoğunu artık hatırlamıyorum ama bazıları hala beni terk etmedi. Neyse ki mi demeliyim yoksa ne yazık ki mi?   Yazar, orta öğrenimini Saint Joseph’te, tıp öğrenimini İstanbul Tıp Fakültesi’nde, psikiyatri uzmanlığını ise Üniversite Rene Descartes Paris 5 'te tamamlamış. 1994 yılında İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Adolesan Bilim Dalında çalışmaya başlamış. 2001 yılında İstanbul Psikanaliz
Devamı
Resim
  KİTAP TANITIMLARIM 85. “SOFIE’NİN DÜNYASI” (Sofies Verden) – Jostein Gaarder, Pan Y., 591 s.   “Bir tiyatro sahnesidir bütün dünya; kadınlar ve erkekler de birer oyuncu. Sahneye bir girer bir çıkarlar ve tek bir insan ömrü boyunca pek çok rol oynar.” Zamanında çok popüler bir kitaptı. Alıp atmışım arşivime. Ancak okuyabildim. Norveç tarihinde en çok satan kitapmış. Popüler olmasından mı yoksa önyargı olarak 15 yaşındakilere hitap eden bir kitap olduğunu düşünüp gençliğe özgü bir ukalalıkla tepeden baktığım için mi okumamışım bilemiyorum. Ancak, iyi ki şimdi okumuşum. O yaşlarda asla anlamazdım, yarım kalırdı. O yaştan bir okuyucuya ancak eleştirel düşünme farkındalığı katabilir kitap, ki amaçlarından birisi bu olsa gerek. Bu da önemli elbette. Onun dışında kitabın hitap ettiği belli bir yaş olduğunu düşünmüyorum. Her yaşta okunabilir. Yazar, kendisi de felsefe ve edebiyat öğretmenliği yapmış. Kitabı yazmadaki amacı olabildiğince sade ve sürükleyici hale getirerek, f
Devamı
Resim
  KİTAP TANITIMLARIM 26.   “KİNYAS VE KAYRA” – Hakan Günday, Doğan Y., 531 s., 1. Baskı, 2003.   “There’s no plan. That’s the fucking plan!” “Trainspotting” kitabındaki karakter Renton   “Bir meslek, bir kariyer, bir aile seç; ev eşyaları seç, berbat bir evinde üfleyip püfleyerek yumurtladığın veletlerin yanında gebermeyi seç. Hayatı seç. Neden böyle bir şey yapayım ki? Ben hayatı seçmemeyi seçtim.” diyordu. Yeraltı edebiyatında sık rastladığımız bu varoluşsal sorun, ilk kez bir kitabını okuduğum Hakan Günday’ın bu ilk kitabında da temel mesele olarak karşımıza çıkıyor. Başlangıçta birbirinden pek ayıramadığım karakterler, genç yaşta ailelerini terk etmiş, 3 farklı ülkede spontane yaşayan, uyuşturucu ve silah kaçakçılığıyla para kazanan, bolca şiddete karışan tipler. Temelde yaşama, topluma, sisteme ve hemen hemen her şeye uyumsuz, her şeyi eleştiren, nefret yüklü, erdem ve ahlakla ilgilenmeyen, cinayet ve tecavüzden kaçınmayan karakterler. En temel sosyolojik kurum olan aile
Devamı