KİTAP TANITIMLARIM 185.
“BİR NOEL ŞARKISI” (A Christmas Carol) – Charles Dickens, İş Bankası Y., 98 s., 1. Basım, 2020.
“Merry Christmas.”
Dünya Edebiyatının belki de en meşhur hayalet öyküsüdür “Bir Noel Şarkısı”. Viktorya Dönemi’nin büyük ustası Dickens, klasik hayalet hikâyelerinin de öncülerindendi. Ekonomik sıkıntılarla boğuştuğu bir dönemde, sadece altı haftada yazdığı bu novella, sonrasındaki etkileri bakımından da oldukça önemli bir eser. Noel ruhunu yeniden canlandıran, İngilizceye yeni ifadeler eklenmesini sağlayan, yoksullara yardım bilincini arttıran bir hikâyeden bahsediyoruz.
Her ne kadar hayalet hikâyesi olsa da, korku türünü sadece
bu figürler üzerinde görebileceğimiz, aslında dram tarzında, didaktik bir eser.
Yetişkinlerle birlikte çocuklar için de önemi vurgulanır ve kısaltılmış
metinleri çocukların okuması gereken temel eserler arasında gösterilir.
Öğretmen-yazar kavramından ve insanlara ahlaki ders veren eserlerden kişisel
olarak kesinlikle uzak dursam da bu eseri bu kadar haksız ve indirgemeci bir
şekilde yermek haddime değildir. Dolayısıyla, öneminden, gücünden ve
etkilerinden dem vurmak gerekir. İnsani ve sıcacık, duygusal bu eserin
karakterlerine ve ne anlattığına yakından bakalım şimdi.
Hikâyenin ana karakteri Ebenezer Scrooge; yaşlı, cimri, açgözlü, bencil, maddesel olana düşkün, kötücül birisi (kitabın sonunda bunun tam tersi bir karaktere dönüşecek). Kitap, eski iş ortağı Jacob Marley'in hayaleti ve 3 Noel hayaleti (Geçmiş, Şimdiki ve Gelecek) tarafından ziyaret edilen Scrooge'un hikâyesini anlatıyor. Ziyaretlerden sonra Scrooge, daha iyi ve erdemli bir adama dönüşüyor. Ana temalar, yoksullara yönelik muamele ve bencil bir adamın daha sempatik bir karaktere dönüşerek erdem sahibi olması.
DİKKAT! SPOILER BAŞLANGICI!
Kitap, 5 bölümden oluşuyor. İlk bölüm, Scrooge'un iş ortağı Jacob Marley'in ölümünden yedi yıl sonra, Londra'da kasvetli ve soğuk bir Noel arifesinde başlıyor. Yaşlı cimri Scrooge, Noel'den hoşlanmıyor ve yeğeni Fred'in akşam yemeği davetini reddediyor. Yoksullara yiyecek ve ısınma sağlamak için kendisinden bağış isteyen iki adamı geri çeviriyor ve çok çalışan, düşük maaşlı kâtibi Bob Cratchit'e sosyal geleneğe uymak için Noel Günü gönülsüzce ücretli izin veriyor. O gece Scrooge’un evine, açgözlü ve bencil bir ömür yaşamış Marley'in hayaleti geliyor. Hayalet, ağır zincirlere dolanmış şekilde dünyayı dolaşıyor. Scrooge'a aynı kaderden kaçınmak için tek bir şansı olduğunu söylüyor: Üç ruh tarafından ziyaret edilecek ve kendisinin çok daha ağır zincirleri taşımamak için onları dinlemesi gerekiyor, aksi halde lanetlenecek.
İkinci bölümde ilk ruh, “Geçmiş Noel'in Hayaleti” geliyor. Scrooge'u çocukluğunun Noel sahnelerine götürerek ona daha masum olduğu zamanları hatırlatıyor. Sahneler, Scrooge'un yatılı okuldaki yalnız çocukluğunu, Fred'i doğururken genç yaşta ölen sevgili kız kardeşi Fan'la olan ilişkisini ve ona bir oğul gibi davranan ilk işvereni Bay Fezziwig'in ev sahipliği yaptığı bir Noel partisini içeriyor. Scrooge'un ihmal ettiği nişanlısı Belle’nin, onu asla parayı sevdiği kadar sevmeyeceğini anlayınca ilişkilerini bitirdiği gösteriliyor. Son olarak, Marley'in öldüğü Noel arifesinde büyük, mutlu ailesiyle birlikte artık evli olan Belle'yi ziyaret ediyorlar. Belle'nin kendisiyle (Scrooge), dönüştüğü adamla ilgili açıklamasını duyunca üzülen Scrooge, hayaletin onu evden çıkarmasını istiyor.
Üçüncü bölümde ikinci ruh “Şimdiki Noel’in Hayaleti”, Scrooge'u insanların Noel yemeği malzemeleri satın aldığı bir pazara ve bir madenci kulübesinde ve bir deniz fenerinde Noel kutlamalarına götürüyor. Scrooge ve hayalet, Fred'in Noel partisini de ziyaret ediyorlar. Bu bölümün büyük bir kısmı Bob Cratchit'in aile ziyafetinde geçiyor ve ciddi şekilde hasta olan en küçük oğlu Tiny Tim'i bizimle tanıştırıyor. Ruh, Scrooge'a olayların gidişatı değişmediği takdirde Tim'in öleceğini bildiriyor. Ruh, kaybolmadan önce Scrooge'a “Cehalet” ve “İstek” adlı iki çirkin, bir deri bir kemik kalmış çocuğu gösteriyor. Scrooge'a her şeyden önce birincisine dikkat etmesini söylüyor ve Scrooge'un onların sağlığı için duyduğu endişeyle alay ediyor.
Dördüncü bölümde üçüncü ruh
“Gelecek Noel'in Hayaleti”, Scrooge'a gelecekte bir Noel günü gösteriyor. Sessiz hayalet, cenazesine yalnızca öğle
yemeği verilmesi koşuluyla yerel işadamlarının katıldığı, sevilmeyen bir adamın
ölümüyle ilgili sahneleri ortaya çıkarıyor. Temizlikçi, çamaşırcı ve cenazeci satmak için eşyaları çalıyorlar. Scrooge ruhtan, ölümü nedeniyle
duygulanan tek bir kişiyi göstermesini istediğinde, ona yalnızca ölümünün
kendilerine mali durumlarını düzene sokmaları için daha fazla zaman verdiği
için sevinen fakir bir çiftin neşesi gösteriliyor. Scrooge herhangi bir ölümle bağlantılı şefkat görmek istediğinde,
hayalet ona Bob Cratchit ve ailesinin Tiny Tim'in yasını tuttuğunu gösteriyor. Hayalet daha sonra, Scrooge'un adını
taşıyan bir mezar taşı olan ihmal edilmiş mezarı görmesine izin veriyor. Hıçkıra hıçkıra ağlayan Scrooge, kendini
değiştirmeye yemin ediyor.
Son bölümde Scrooge, Noel sabahı değişmiş bir adam olarak uyanıyor. Önceki gün reddettiği hayır kurumuna büyük bir bağışta bulunuyor, Noel yemeği için Cratchit'in evine isimsiz olarak büyük bir hindi gönderiyor ve öğleden sonrayı Fred'in Noel partisinde geçiriyor. Ertesi gün Cratchit'e maaş artışı veriyor ve Tiny Tim için bir baba figürü olmaya başlıyor. O andan itibaren Scrooge, Noel ruhunu somutlaştırarak herkese nezaket, cömertlik ve şefkatle davranıyor.
SPOILER SONU!
Dickens, İngilizlerin şarkılar da dâhil olmak üzere geçmiş Noel geleneklerini ve kartlar, Noel ağaçları gibi daha yeni gelenekleri keşfedip yeniden değerlendirdiği bir dönemde bu novellayı yazmış. Kendi gençliğinin deneyimlerinden ve Washington Irving ile Douglas Jerrold da dâhil olmak üzere diğer yazarların Noel hikâyelerinden etkilenmiş. Dickens, Londra'nın sokak çocukları için birkaç kuruluştan biri olan Field Lane Ragged School'a yaptığı ziyaretin ardından bu hikâyeyi yazmak için ilham almış. Akademisyenler arasında bunun tamamen seküler bir hikâye mi yoksa bir Hıristiyan alegorisi mi olduğu tartışılıyormuş. Bir Noel Şarkısı, Noel tatilinin Viktorya döneminde ilk canlanmasının ruhunu yakalamış. Kitap; Noel'in aile toplantıları, mevsimlik yiyecek ve içecekler, dans, oyunlar ve şenlikli bir ruh cömertliği dâhil olmak üzere çeşitli yönlerine ruh vererek yeniden canlandırmış.
Dickens, kendisi de sosyal ve ekonomik zorluklar yaşamış birisi olarak genel olarak eserlerinin arkasında bize göz kırpan bir “toplumsal öfke” gösteriyor. Dickens, 1843'ün başlarında Cornish kalay madenlerini gezmiş ve orada korkunç koşullarda çalışan çocukları görünce sinirlenmiş. Orada tanık olduğu ıstırap, yarı aç ve okuma yazma bilmeyen sokak çocuklarının eğitimi için kurulan birkaç Londra okulundan birine yaptığı ziyaretle pekiştirilmiş. Yoksulluk ve adaletsizlikle ilgili toplumsal kaygıları nedeniyle, polemik niteliğindeki broşürler ve denemeler yazmak yerine derinden hissedilen bir Noel anlatısı yazmaya karar vererek bu hikayeyi hayata geçirmiş. Yani Dickens, İngilizlerin yoksulluğa, özellikle de çocuk yoksulluğuna yönelik sosyal tutumlarına yanıt olarak bu hikâyeyi yazmış ve buna karşı argümanlarını ileri sürmek için bir araç olarak kullanmayı dilemiş. Hikaye, Scrooge'u kişisel çıkar için bir paradigma olarak ve yoksulları, özellikle de yoksul çocukları görmezden gelmenin olası sonuçlarını, alegorik “İstek” ve “Cehalet”' figürleriyle kişileştirerek gösteriyor. “Bir Noel Şarkısı”nın amacı; okuyucularının kalbini ekonomik merdivenin alt basamaklarında hayatta kalmak için mücadele edenlere açmak ve pratik yardımseverliği teşvik etmek, ama aynı zamanda yaygın cehalete hoşgörünün toplum için yarattığı korkunç tehlike konusunda uyarmakmış.
Dickens, Noel’i çok sevdiği için bu hikâyeden önce ve sonraları yazdığı başka Noel hikâyeleri de var. “Bir Noel Şarkısı” ayrıca birçok kez sinema, tiyatro, opera vb. uyarlamaları yapılmış bir eser. Diğer etkilerine de bakalım: "Merry Christmas" (Mutlu Noeller) ifadesi, bu öyküden sonra Viktorya halkı arasında popüler hale gelmiş. "Scrooge" ismi “cimri” kelimesinin karşılığı olarak kullanılmaya başlanmış ve 1982'de Oxford İngilizce Sözlüğü’ne eklenmiş. Noel ile ilişkilendirilen geleneksel ritüeller ve dini törenler yeniden canlanmış. Britanya’da hayırsever bağışlar artış göstermiş.
İnsanın erdemli, yardımsever olmasını öğütleyen, yoksulluğun olmamasını isteyen, hayaletler ve Noel zamanı kış atmosferinin soğukluğunu mesajlarının ve okuyucuda oluşturduğu duyguların sıcaklığıyla dengeleyen bir eser. Bir dünya klasiği. Didaktik ve dramatik eserleri, mesaj taşıyan hayaletleri sevenler için lezzetli.
REFERANSLAR
https://kayiprihtim.com/inceleme/bir-noel-sarkisi-charles-dickens-noel-kulturu/
Yorumlar
Yorum Gönder